Thành phố Azumino, tỉnh Nagano nằm dưới chân dãy núi Alps Nhật Bản. Vào thời điểm này, đi ngoài đường có thể bắt gặp những tốp người đang đuổi bắt khỉ. Họ là “Đội đuổi khỉ”, thường mặc áo khoác màu cam sáng, miệng thổi còi, tay rung chuông và dùng gậy dài liên tục quơ mạnh vào các bụi cây bên đường để xua đàn khỉ trở lại núi, tránh xa các trang trại và nhà cửa. Đồng thời sử dụng thiết bị định vị GPS để theo dõi sự di chuyển của lũ khỉ.
Thành phố này cách Công viên Khỉ Jigokudani khoảng 90 km về phía nam, địa danh nổi tiếng của Nhật Bản thu hút hơn 200.000 du khách mỗi năm đến xem loài khỉ tuyết ngâm mình trong suối nước nóng. Dù được du khách yêu thích, khỉ đuôi dài lại là mối lo lắng với người dân địa phương bởi thường xuyên đột nhập nhà dân lấy trộm thức ăn, vào các trang trại phá phách hoa màu.
Năm 2022, Bộ Nông nghiệp Nhật Bản báo cáo tổng thiệt hại về mùa màng do động vật hoang dã là 15,6 tỷ yên, trong đó hươu, lợn rừng và khỉ đuôi dài gây ra khoảng 70% thiệt hại. Xét mặt bằng chung, thiệt hại mà khỉ gây ra tương đối nhỏ so với lợn rừng, hươu hay quạ, nhưng tại Azumino, Nagano, khỉ là mối lo chính. Nơi đây đã thành lập đội đuổi khỉ, do ông Miyake Masaya là trưởng nhóm, cùng khoảng 50 công chức bán thời gian, làm nhiệm vụ kiểm soát không cho lũ khỉ tràn vào khu dân cư và trang trại.
Azumino ước tính số lượng khỉ trong thành phố khoảng 600 con. Trước năm 2023, hầu hết khỉ ở quận Ariake, Azumino, đều sống trong thị trấn, chỉ 1% sống trên núi. Nhờ nỗ lực của đội đuổi khỉ, hiện nay lũ khỉ phân bổ một nửa khỉ trên núi và phần còn lại ở các làng mạc quanh đó. “Chúng tôi đưa chúng trở về đúng nơi chúng phải ở thôi”, ông Miyake nói. “Đương nhiên, thức ăn trong khu dân cư có vẻ hấp dẫn chúng hơn ngoài tự nhiên. Chúng tới vừa để nghịch ngợm vừa tìm thức ăn”.
Anh Matsuda Takumi có trải nghiệm đầu tiên với loài khỉ khi chúng đột nhập vào nhà cách đây 10 năm, khi anh chuyển về Azumino sinh sống cùng cha. Một buổi sáng mùa đông giữa núi rừng, Matsuda tình cờ gặp một thợ săn được phép săn khỉ. “Khi tôi hỏi tại sao anh ấy lại giết con khỉ đó, anh ấy nói rằng đơn giản là vì đã nhìn thấy nó”.
Cảm thấy người thợ săn không cân nhắc xem con khỉ có xâm phạm vào khu dân cư, phá cánh đồng hoặc tấn công con người một cách ngẫu nhiên, hay chỉ là một con khỉ hoang dã ở sâu trong rừng, anh Matsuda tự đặt câu hỏi về cách chính quyền thành phố đang tiếp cận và quản lý sự xâm nhập của khỉ ở địa phương. “Sự phân cực giữa ‘đừng giết một con nào’ và ‘giết hết chúng’ ngày càng rõ ràng. Tôi phản đối việc tước đoạt mạng sống của những loài động vật hoang dã một cách vô độ và muốn có những biện pháp hiệu quả hơn để chúng ta không phải tiếp tục giết khỉ”, anh nói.
Mỗi sáng anh đều dậy sớm quan sát đàn khỉ, chụp ảnh và đăng trên Instagram, thu hút hơn 60.000 người theo dõi. “Tôi muốn chia sẻ, lan tỏa với mọi người về những hành vi hiền lành của loài khỉ trong môi trường sống tự nhiên của chúng”. Theo anh, đàn khỉ không hẳn là loài gây hại, chúng đơn giản là động vật hoang dã.
Thế nhưng, bất chấp nỗ lực của Đội đuổi khỉ và những người như anh Matsuda, nhóm săn khỉ vẫn tiếp tục tuần tra và giết khỉ quanh năm. Ước tính mất 2-3 năm để loại bỏ hoàn toàn loài khỉ khỏi những khu vực gần con người tại thành phố này.
Theo nhà sinh thái học Izumiyama Shigeyuki thuộc Đại học Shinshu ở Nagano, nỗ lực tiêu diệt khỉ đuôi dài có thể khiến vấn nạn khỉ quậy phá sẽ trở nên tồi tệ hơn. Bởi khi đàn khỉ này bị di dời, các nhóm khỉ khác sẽ di chuyển vào thay thế. Quy mô đàn khỉ giảm dần sẽ đẩy những con khỉ còn sống sót vào sâu hơn trong đất nông nghiệp. “Một phần của vấn đề là các nhà lập pháp không có đủ thời gian và đang được yêu cầu phải đưa ra kết quả nhanh chóng”, Soma Takayo, chuyên gia nghiên cứu linh trưởng tại Đại học Kyoto cho biết. “Nhưng sinh thái học không vận hành theo cách đó. Khỉ Macaque chỉ sống được khoảng 20 năm, vì vậy chúng ta cần có phương pháp tiếp cận chúng trong dài hạn”.
Michael Johnson, một giáo sư tiếng Anh đã nghỉ hưu, sống ở Azumino từ năm 2011, chia sẻ, lũ khỉ đã đột nhập vào nhà ông bốn lần. Năm 2021, nhà ông bị 12 con khỉ đột nhập, chúng ăn hết trứng, bánh mì, ngũ cốc, trái cây và hầu hết các đồ ăn khác trong tầm mắt. “Tôi đã không còn đến Tòa thị chính nữa”, ông nói, ám chỉ nỗ lực của địa phương nhằm đối phó với lũ khỉ chưa đủ hiệu quả.
GS Izumiyama, tại Đại học Shinshu, ủng hộ việc dọn dẹp thảm thực vật gần các trang trại, xác định vị trí của khỉ bằng vòng cổ GPS sử dụng ăng-ten và máy đo decibel trên điện thoại thông minh, giống như cách Đội đuổi khỉ đang thực hiện, đồng thời lắp đặt hàng rào điện. Matsuda Kazuo, một nông dân trồng táo đã lắp đặt hàng rào điện trên đất của mình, cho biết hàng rào này ngăn không cho khỉ xuống núi vào vườn cây ăn quả của ông khá hiệu quả, nhưng ông tốn kém chi phí bảo trì.
Ông Maruyama Shigeru, một giáo viên đã nghỉ hưu và đồng thời là thành viên của Đội đuổi khỉ, chia sẻ, ông cũng trồng táo, việt quất và sử dụng chó đuổi khỉ, thấy hiệu quả rõ rệt. Ông Isomoto Takahiro, người đã huấn luyện chó để xua đuổi khỉ, gấu, lợn rừng và hươu, cho biết, khi con người đuổi theo lũ khỉ, nhiều con khỉ thậm chí có hành vi trêu chọc lại con người, nhưng chó thì khác. Chó đuổi khỉ tương đối hiệu quả.
Tại một ngôi đền trong rừng, Đội đuổi khỉ của ông Miyake đang nghỉ ngơi. Chỉ vài phút sau khi bị đuổi đi, lũ khỉ đã quay trở lại mái đền, chúng lặng lẽ quan sát các thành viên trong nhóm. Tỉnh Nagano vẫn đang loay hoay đối phó với chúng.
